دیه و جزئیات کامل آن
مطابق دین اسلام، تعاریف فقهی و قوانین کشور، چنانچه شخصی به طور عمد یا غیر عمد به جان و سلامتی دیگری لطمه وارد کند موجب به پرداخت دیه است.
دیه چیست؟
طیق ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی دیه مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.
درواقع دیه در جرایم غیرعمدی مجازات اصلی به حساب می‌آید اما در جرایم عمدی مجازات اصلی معمولاً قصاص است و اگر در مواردی، به دلایل مختلف و یا اینکه خود فرد قربانی و یا اولیای دم از قصاص گذشت کنند، قصاص غیر قابل اجرا و تبدیل به دیه می‌شود.
√مواد ذکر شده در قانون مجازات اسلامی
ماده ۴۵۰: “جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنیٌ علیه یا ولی دم دیه پرداخت می‌شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود.”
ماده ۴۵۱: “در صورتی که قاتل از ورثه مقتول باشد چنانچه قتل عمدی باشد از اموال و دیه مقتول و در صورتی که خطای محض یا شبه عمدی باشد از دیه وی ارث نمیبرد. در موارد فقدان وارث دیگر، مقام رهبری وارث است.”
تبصره ـ ورثه مقتول به جز بستگان مادری به نسبت سهمالارث از دیه مقتول نیز ارث میبرند.
ماده ۴۵۳: ” هرگاه دو یا چند نفر به نحو اشتراک مرتکب جنایت موجب دیه گردند، حسب مورد هریک از شرکا یا عاقله آنها به طور مساوی مکلف به پرداخت دیه است.
ارش چیست و چگونه محاسبه می شود؟
در ماده ۴۴۹ مجازات اسلامی آمده است: “ارش، دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنیٌ علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.”
ارش بر اساس موارد زیر تعیین می‌شود:
- نوع و کیفیت آسیب وارد‌شده بر فرد
- با در نظر گرفتن دیه
- نظر کارشناس
انواع دیه
- دیه قتل: معادل یک دیه کامل انسان است. نرخ دیه سالانه توسط قوه قضاییه تعیین می‌شود.
- دیه اعضای بدن: مطابق قانون مجازات اسلامی، از بین بردن اعضای بدن دیه مشخص و معین دارد که به تفصیل اشاره شده‌اند. در صورتی که از یک عضو تنها یک عدد در بدن انسان وجود داشته باشد، از بین بردن آن دیه کامل دارد و در صورتی که از یک عضو دو عدد موجود باشد، از بین بردن یکی از آنها نصف دیه کامل و از بین بردن هر دوی آنها دیه کامل خواهد داشت.
- دیه منافع اعضا: در صورتی که شخصی مرتکب جنایتی بر دیگری شود که به موجب آن فرد برخی از حواس خود را از دست بدهد، باید دیه منافع آن عضو را بپردازد. به طور مثال زمانی که منفعتی که از یکی از اعضای بدن حاصل می‌شود مانند منفعت شنیدن توسط گوش، مختل شود؛ اما خود گوش آسیبی نبیند. مطابق قانون مجازات اسلامی، دیه منافع شامل مواردی همچون دیه عقل، دیه شنوایی، دیه بینایی، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است.
- دیه جراحات: در صورتی که شخص مرتکب جنایتی بر دیگری شود و به موجب آن جراحتی بوجود آید، باید دیه جراحات وارده را بپردازد. میزان این دیه به نسبت میزان جراحت وارد شده و بنا به تشخیص پزشکی قانونی مشخص خواهد شد. مصادیق آن در مواد ۷۰۱ الی ۷۰۷ قانون مجازات اسلامی مشخص شده است.
دیه چگونه محاسبه می‌شود؟
هر ساله توسط قوه قضاییه، مبلغی به عنوان دیه اعلام می‌شود و محاسبه دیه بر اساس مبلغ اعلام شده سالانه، برآورد می‌شود. پزشکی قانونی با اعلام میزان صدمات وارده به فرد و اعلام آن به دادگاه، به محاسبه دیه کمک کرده و دادگاه نیز بر اساس گواهی پزشکی قانونی مبلغ دیه را اعلام می‌کند.
- دیه کامل در ماه‌های غیر حرام ۶۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان
- دیه کامل در ماه‌های حرام (محرم، ذی‌القعده، ذی‌الحجه، رجب): ۸۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان
- دیه شکستگی استخوان دست که مطلوب التیام یابد: ۴۸٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان
- دیه شکستگی نازک نی و درشت نی استخوان پا هر کدام: ۴۸٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان
- دیه شکستگی بینی ۶۰٫۰۰۰٫۰۰۰ تومان
- دیه شکستگی ترقوه: ۲۸,۸۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه شکستگی جمجمه سر در حد هاشمه: ۶۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه زخم شدگی در حد حارصه: ۳,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه زخم شدگی در حد دامیه: ۱۲,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه دندان‌‌های پیشین که کامل ساقط شوند: ۳۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه دندان‌‌های پشتی که کامل ساقط شوند: ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه یک دست: ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه یک پا: ۳۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه شکستگی دنده‌های محیط بر قلب: ۱۸,۰۰۰,۰۰۰ تومان
- دیه خرد شدگی استخوان مطلوب التیام یافته: ۱۰۸,۰۰۰,۰۰۰ تومان
روش‌های اثبات دیه
در ماده ۴۵۴ قانون مجازات اسلامی : “ادله اثبات دیه، علاوه بر قسامه، همان ادله اثبات دیون و ضمان مالی است.”
در ماده ۴۵۵: “قتل عمدی موجب دیه، به شرح مقرّر در باب قصاص با قسم پنجاه مرد و قتل غیرعمدی با قسم بیست و پنج مرد، تنها در صورت حصول لوث و فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر، اثبات می‌شود.”
همچنین در ماده ۴۵۶: “در جنایت بر اعضا و منافع، اعم از عمدی و غیرعمدی در صورت لوث و فقدان ادله دیگر غیر از سوگند منکر، مجنی‌علیه می‌تواند با اقامه قسامه به شرح زیر، جنایت مورد ادعا را اثبات و دیه آن را مطالبه کند. لکن حق قصاص با آن ثابت نمی‌شود.”
الف) شش قسم در جنایتی که دیه آن به مقدار دیه کامل است؛
ب) پنج قسم در جنایتی که دیه آن پنج‌ششم دیه کامل است؛
پ) چهار قسم در جنایتی که دیه آن دو‌سوم دیه کامل است؛
ت) سه قسم در جنایتی که دیه آن یک‌دوم دیه کامل است؛
ث) دو قسم در جنایتی که دیه آن یک‌سوم دیه کامل است؛
ج) یک قسم در جنایتی که دیه آن یک‌ششم دیه کامل یا کمتر از آن است.
تـبصره ۱- در مورد هریک از بندهای فوق در صورت نبودن نفرات لازم، مجنی‌علیه، خواه مرد باشد خواه زن، می‌تواند به همان اندازه قسم را تکرار کند.
تـبصره ۲- در هر یک از موارد فوق چنانچه مقدار دیه، بیش از مقدار مقرّر در آن بند و کمتر از مقدار مقرّر در بند قبلی باشد، رعایت نصاب بیشتر لازم است.
- ماده ۴۵۷- اگر مدعی به ترتیب فوق، اقامه قسامه نکند، می‌تواند از مدعی‌علیه، مطالبه قسامه کند و در این صورت مدعی‌علیه با قسامه تبرئه می‌شود.
- ماده ۴۵۸- مقرّرات سوگند در قسامه همان مقرّرات کتاب قصاص است.
- ماده ۴۵۹- هرگاه در اثر جنایت واقع شده مجنی‌علیه یا ولیّ او مدعی زوال یا نقصان منفعت عضو شود در صورت لوث و عدم دسترسی به کارشناس مورد وثوق و عدم امکان آزمایش و اختیار موجب علم، ادعای مجنی‌علیه یا ولیّ او با قسامه به ترتیبی که ذکر شد، اثبات می‌شود.
- ماده ۴۶۰- در اختلاف میان مرتکب و مجنی‌علیه یا ولیّ او نسبت به بازگشت تمام یا بخشی از منفعت زائل شده یا نقصان یافته، در صورت فقدان دلیل اثباتی، قول مجنی‌علیه یا ولیّ او با سوگند مقدّم است و نوبت به اجرای قسامه نمی‌رسد.
- ماده ۴۶۱- هرگاه مجنی‌علیه در ایامی که کارشناس مورد وثوق برای بازگشت منفعت زائل شده تعیین نموده است فوت نماید و مرتکب، مدعی بازگشت منفعت قبل از وفات بوده و اولیای میّت، منکر آن باشند، در صورتی که مرتکب نتواند ادعای خود را ثابت کند، قول اولیاء با سوگند مقدّم است و نوبت به اجرای قسامه نمی‌رسد و چنانچه تنها برخی از اولیاء سوگند بخورند، دیه نسبت به سهم آنان ثابت می‌شود.
تفاوت دیه مرد و زن
مطابق مواد ۵۶۰ و ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که آسیب و صدماتی منجر به نقص عضو و زوال منافع گردد،
میزان دیه زن، نصف دیه مرد محاسبه می‌شود.
نکته: در شرایطی که برای آسیب وارده، ارش پرداخت شود یا صدمه از نوع جراحات منتهی به زوال منافع یا نقص عضو نشده باشد،
تفاوتی میان زن و مرد نیست و دیه و ارش، حتی در صورتی که بیش از ثلث (یک سوم) باشد،
نصف نخواهد شد و با دیه مرد مساوی است.
نکته: مطابق قانون در تمامی خسارات وارده بر شخص ثالث (نفر سوم) که از طریق حوادث رانندگی ایجاد و دیه توسط شرکت‌های بیمه پرداخت می‌شود،
هیچ تفاوتی میان زن و مرد نبوده و هر دو جنس، از دیه کامل برخوردار خواهند شد.